Khi nhắc đến Hà Nội, không thể không nhắc đến quần thể danh thắng di tích hồ Hoàn Kiếm và đền Ngọc Sơn – di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia đặc biệt – lẵng hoa giữa lòng Hà Nội, nơi có nước hồ bốn mùa xanh lục, có Tháp Rùa, Đài Nghiên, Tháp Bút, có cầu Thê Húc và đền Ngọc Sơn. Nằm trong quần thể di tích còn có nhiều di tích lịch sử văn hóa tiêu biểu như: Tượng vua Lê Thái Tổ, tháp Hòa Phong, Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục và cả ngôi đền thâm nghiêm ẩn mình dưới tán đa cổ thụ bên cạnh tượng đài “Cảm tử cho Tổ quốc quyết sinh” – đền Bà Kiệu.

Đền Bà Kiệu tọa lạc tại số 59 Đinh Tiên Hoàng, phường Lý Thái Tổ, Hoàn Kiếm, Hà Nội. Theo sử sách, đền Bà Kiệu có tên chữ là “Thiên Tiên điện” hay “Huyền Chân Từ”, trước đây thuộc thôn Tả Vọng, huyện Thọ Xương, tỉnh Hà Nội. Giữa thế kỷ XIX, đền thuộc thôn Hà Thanh, phường Đông Các, huyện Thọ Xương. Đầu thế kỷ XX, đền thuộc phố Bờ Hồ (Rue du Lac), tọa lạc theo hướng Nam, đối diện đền Ngọc Sơn. Đền thờ ba vị nữ thần là Liễu Hạnh Công chúa, Đệ nhị Ngọc Nữ và Đệ tam Ngọc Nữ (Quỳnh Hoa và Quế Hoa). Theo Thăng Long cổ tích khảo thì đền xây vào thời nhà Lê triều Vĩnh Tộ (1619-1628), đến triều Cảnh Hưng thì mở rộng thêm. Vào thời Tây Sơn triều Cảnh Thịnh đền đúc quả chuông lớn. Triều vua Tự Đức ngôi đền được tu sửa lần nữa.

Đền Bà Kiệu xưa kia khá khang trang trong một khuôn viên đẹp và rộng rãi. Năm 1891, do thực dân Pháp xây đường vòng quanh Hồ Gươm nên khu đền bị tách làm hai phần: Tam quan nằm sát ven hồ Gươm gồm ba gian xây gạch kiểu “tường hồi bít đốc”, mái lợp ngói ta với các bộ vì kiểu chồng rường đỡ mái, thân các con rường chạm nổi hoa văn thực vật, vân mây; Kiến trúc chính gồm đại bái, phương đình và hậu cung được xấp theo dạng chữ “công”. Nhà đại bái gồm ba gian xây gạch kiểu tường hồi bít đốc, mái lợp ngói ta, mái nhỏ đều như gợn song. Bộ mái gần gũi với phong cách kiến trúc của cố đô Huế. Bờ nóc có dạng bờ đình, bên trên gắn hình cá hoá rồng bằng gốm hoặc men xanh đang nhìn vào bình nước thiêng ở giữa. Bộ khung được làm khá vững chắc với 8 cột trụ bằng gỗ lim, chu vi cột cái 115cm, cột quân 105cm. Các cột hiên nhỏ hơn được làm bằng đá trắng, hình hộp chữ nhật mỗi cạnh rộng 25cm. Nhà Tiền tế có 4 tượng cá chép hóa rồng đặt trên xà và dưới điểm của hai mái sau, trước. Các tường dẹt, được thể hiện khá sinh động, chau chuốt và đem lại hiệu quả đáng kể cho kiến trúc đến. Liền sau tiền tế là một kiến trúc nhỏ dựng trên bốn chân cột lớn kiểu phương đình, hai tầng bốn mái. Bốn mái chạm mảng hoa văn truyền thống phổ biến theo kiểu kiến trúc thời Nguyễn. Hậu cung là nơi tọa lạc của các vị thần được thờ với một nếp nhà ngang xây gạch kiểu “tường hồi bít đốc”. Các nữ thần được tọa lạc trong một khám thờ lớn, chạm khắc cầu kỳ. Lớp trên gồm ba pho trong tòa Thánh Mẫu. Lớp dưới có các tượng Công chúa Liễu Hạnh và hai tiên nữ Quỳnh Hoa, Quế Hoa. Ngoài khám thờ còn có bốn tượng nhỏ (hai tượng cô, hai tượng cậu). Hai bên có hai khám thờ nhỏ, bên phải đặt tượng chầu thủ đền, bên trái là Bà Chúa Thượng Ngàn. Hai bên là nơi thờ những vị thần phổ biến trong tín ngưỡng thờ Mẫu. Đền Bà Kiệu hiện còn giữ được bộ sưu tập di vật văn hoá lịch sử gồm nhiều chủng loại và chất liệu khác nhau trải dài qua ba triều đại Lê, Tây Sơn, Nguyễn. Trong đó phải kể đến bốn tấm bia đá dựng năm Cảnh Thịnh 8 (1800), Tự Đức 19 (1866) cùng hệ thống 27 đạo sắc từ triều Lê, Tây Sơn đến Nguyễn phong thần cho Bà Chúa Liễu và hai vị tiên nữ.

Di tích đền Bà Kiệu đã được Bộ văn hóa – Thông tin (nay là Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch) xếp hạng Di tích lịch sử văn hoá, kiến trúc nghệ thuật cấp Quốc gia ngày 2/5/1994. Nhằm bảo tồn, tôn tạo, giữ gìn và phát huy giá trị di sản văn hoá quý báu của dân tộc, những năm qua, đền Bà Kiệu đã được UBND Thành phố Hà Nội nhiều lần trùng tu, tôn tạo và gần đây nhất là đợt tu bổ, tôn tạo lớn trong thời gian hai năm 2015 - 2016 với tổng mức đầu tư là 23,2 tỷ đồng từ nguồn ngân sách Thành phố.

Đền Bà Kiệu đã được UBND Thành phố giao cho Ban Quản lý Di tích – Danh thắng Hà Nội quản lý và tổ chức phát huy các giá trị di sản. Tại đền Bà Kiệu luôn được tổ chức nhiều các hoạt động như giới thiệu quảng bá các giá trị văn hóa truyền thống: biểu diễn âm nhạc truyền thống, tổ chức các trò chơi dân gian, tổ chức các hoạt động giới thiệu về nghề truyền thống, các buổi tọa đàm, các sự kiện văn hóa nhân dịp Tết cổ truyền, ngày Di sản văn hóa, kết nối với các hoạt động văn hóa, văn nghệ tổ chức trong phố đi bộ xung quanh hồ Hoàn Kiếm vào các ngày cuối tuần, qua đó thu hút sự quan tâm của du khách trong và ngoài nước, thực sự là một điểm đến của bạn bè quốc tế mỗi khi đến thăm Hà Nội nói chung, tham quan hồ Hoàn Kiếm và khu phố cổ nói riêng.

Đền Bà Kiệu – một di tích mang đạm nét kiến trúc cổ truyền và phong phú về nội dung lịch sử, là một trong những nơi thờ Mẫu được dựng sớm nhất ở nước ta, ngôi đền thiêng gắn bó mật thiết với đời sống văn hoá tinh thần của Thăng Long và có vị trí đắc địa ngay cạnh các thắng cảnh Hồ Gươm và đền Ngọc Sơn luôn là điểm đến hấp dẫn của đông đảo khách tham quan trong nước và quốc tế mỗi dịp đến thăm Thủ đô Hà Nội.

Bài: Trần Quỳnh

(Ban Tuyên giáo Quận ủy)